Natuurlijk glas bestaat al sinds het begin der tijden.
Het wordt gevormd wanneer bepaalde soorten gesteente smelten als gevolg van van hoge temperaturen, zoals vulkaanuitbarstingen, blikseminslagen of de inslag van meteorieten, en vervolgens snel afkoelen en stollen.
Aangenomen wordt dat de mens in het stenen tijdperk snijwerktuigen heeft gebruikt die waren gemaakt van obsidiaan (een natuurlijk glas van vulkanische oorsprong, ook bekend als hyalopsiet, IJslands agaat of bergmahonie) en tektieten (natuurlijk gevormd glas van buitenaardse of andere oorsprong, ook obsidianieten genoemd).
De toevallige ontdekking van het ontstaan van glas werd door de Oud-Romeinse historicus Plinius gesuggereerd als een ongeluk van Phoenicische zeelieden. Het is mogelijk dit het een gevolg was van schipbreukelingen die voor hun kookpotten vuurtjes maakten op blokken soda (natron) bovenop het strandzand. Tegen de ochtend zou het gesmolten mengsel van zand en soda gehard glas hebben opgeleverd.
Maar het is waarschijnlijker dat pottenbakkers, uit Egypte of Mesopotamië, de broze schat zelfstandig ontdekten, tijdens het bakken van hun waren. Iedereen die in de kunstlessen op school met de hand gevormde klei heeft beschilderd met een verscheidenheid van gekleurde stoffen, weet dat het bakken in de oven leidt tot hard-glasachtige lagen. Het is waarschijnlijk dat zij vele stoffen hebben getest om uit te vinden welke de meest duurzame en aantrekkelijke laag zou opleveren voor het anders doffe en breekbare aardewerk.
Proberen en uitproberen zou hebben geleid tot een glasachtig oppervlak, dat op zijn beurt zou leiden tot de ontdekking van glas als een doel op zich.
De oudste fragmenten van glazen vazen (bewijs van het ontstaan van de holglasindustrie) dateren echter uit de 16e eeuw v. Chr. en werden gevonden in Mesopotamië. De productie van holglas ontwikkelde zich rond die tijd ook in Egypte, en er zijn bewijzen van andere oude glasfabricage-activiteiten die onafhankelijk van elkaar ontstonden in Mycene (Griekenland), China en Noord-Tirol.
Sommige van de oudste glassoorten dateren uit de pre-Romeinse tijd. Er zijn massieve kralen en amuletten gevonden die in het jaar 2500 v.C. werden vervaardigd. Hoewel glas al duizenden jaren bestaat, werd het niet altijd beschouwd als een kunst zoals vandaag de dag het geval is. Het werd vooral gebruikt in functionele voorwerpen - houders om dingen in te bewaren.
In de pre-Romeinse tijd maakten glasmakers al vaten, maar het glasblazen was nog niet ontdekt. De vaas werd gemaakt door heet glas rond een kern van klei en mest te wikkelen. Soms voegde de glasblazer kleur toe nadat de eerste heldere laag op zijn plaats zat. Nadat het glas was afgekoeld, kon de kern eruit worden gehaald, zodat overbleef wat glasblazers tegenwoordig een vat noemen. Sommige van de vroegste vazen dateren van 1500 v. Chr. in Mesopotamië en Egypte. In die tijd was glas nog geen gangbaar huishoudelijk voorwerp.
Weinig mensen wisten hoe glas moest worden gemaakt, en alleen de farao's, hogepriesters en edelen bezaten het. Zowel Midden-Oosterlingen als Egyptenaren maakten mozaïeken van glas. Ze smolten staven gekleurd glas samen om een patroon te maken. De grotere staaf die zo ontstond, werd dan verhit en eruit getrokken, waardoor het motief kleiner werd. Daarna werd het in plakjes gesneden en tot een mozaïek gerangschikt. De kennis van glas verspreidde zich vanuit Egypte en Mesopotamië vooral door middel van handel en verovering. Egyptisch en Mesopotamisch glas dat dateert uit de pre-Romeinse tijd is gevonden in het Middellandse Zeegebied, Rusland en Frankrijk.
De Romeinen hebben ook veel gedaan om de glasblaastechnologie te verspreiden. Met zijn veroveringen, handelsbetrekkingen, aanleg van wegen en doeltreffend politiek en economisch bestuur schiep het Romeinse Rijk de voorwaarden voor de bloei van glasblazerijen in West-Europa en het Middellandse Zeegebied. Tijdens het bewind van keizer Augustus verschenen overal in Italië, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland glazen voorwerpen. Romeins glas is zelfs gevonden tot in China, verscheept via de zijderoute.
Het waren de Romeinen die glas begonnen te gebruiken voor architectonische doeleinden, met de ontdekking van helder glas (door de introductie van mangaanoxide) in Alexandrië rond 100 na Christus. In de belangrijkste gebouwen van Rome en in de meest luxueuze villa's van Herculaneum en Pompeji verschenen ramen van gegoten glas, zij het met slechte optische eigenschappen.
Met de geografische verdeling van de rijken begonnen de glasambachtslieden minder te migreren, en oosters en westers glaswerk kregen geleidelijk meer verschillende kenmerken. Alexandrië bleef het belangrijkste glas producerende gebied in het Oosten, waar luxe glasartikelen voornamelijk voor de export werden geproduceerd. De wereldberoemde Portland-vaas is wellicht het best bekende voorbeeld van Alexandrijnse vaardigheden. In het westelijke rijk van Rome ontwikkelde de stad Keulen in het Rijnland zich tot het centrum van de glasindustrie, waarbij echter hoofdzakelijk oosterse technieken werden toegepast. Vervolgens vertraagden het verval van het Romeinse Rijk en de Romeinse cultuur de vooruitgang op het gebied van de glasblaastechnieken, vooral tot in de 5e eeuw. Het Germaanse glaswerk werd minder versierd en de ambachtslieden lieten de decoratieve vaardigheden die zij hadden verworven, varen of ontwikkelden deze niet.
Er is minder informatie over glas dat in China ten tijde van het Romeinse Rijk werd gemaakt, hoewel er wel glas uit China is dat dateert van 221 v. Chr. - 220 n. Chr. De Chinezen maakten veel gegraveerde figuren, oogkralen en pi-schijven, die de hemel symboliseerden. Geblazen glas werd waarschijnlijk in China geïntroduceerd door Perzische glaskunstenaars.
Het Midden-Oosten was een interessante regio omdat elke vorm van zelfverwennerij of frivoliteit verboden was door de islamitische godsdienst. In het geval van glas, leek het niet uit te maken. De mensen versierden nog steeds hun huizen en heilige gebouwen met glas. De Islamieten gebruikten glas vaak om iets van grotere waarde te imiteren, waardoor het glas in sommige gevallen op turkooizen stenen leek. Dit werd zo goed gedaan dat de mensen vaak moeite hadden om te vertellen wat een echte steen was en wat eigenlijk van glas was gemaakt. Afbeeldingen en ontwerpen op glazen vaten werden gemaakt door eerst het ontwerp uit te tekenen, en dan het glas te bewerken, waardoor een verhoogd patroon ontstond.
Tegen die tijd was Egypte een deel van de Moslimwereld geworden, en leverde een bijdrage aan de kunst van het glasetsen. Bij het emailleren werd een zilverglans op het glas aangebracht en vervolgens werd het glas verhit. Het zilver schuimde het glas als het ware uit, waardoor het bruine en gele kleuren kreeg. Emaillering werd vaak gebruikt in de glazen lampen die de Syriërs maakten voor moskeeën en islamitische gebedshuizen. In 1400 verwoestte de Mongoolse veroveraar Tamerlaine Damascus, en de productie van Islamitisch glas eindigde abrupt. Tamerlaine stuurde alle Islamitische glasmakers naar Samarkand, de Mongoolse hoofdstad.
In de 11e eeuw ontwikkelden Duitse glasblazers een techniek voor de productie van glasplaten, die in de 13e eeuw verder werd ontwikkeld door Venetiaanse ambachtslieden. Door een holle glazen bol te blazen en deze verticaal te slingeren, trok de zwaartekracht het glas in een cilindervormige "peul" van wel 3 meter lang, met een breedte tot 45 cm. Terwijl het glas nog warm was, werden de uiteinden van de peul afgesneden en werd de resulterende cilinder in de lengte doorgesneden en plat gelegd. Andere soorten vlakglas waren bijvoorbeeld kroonglas (ook wel "bouillons" genoemd), dat in West-Europa vrij algemeen was. Bij deze techniek werd een glazen bol geblazen en vervolgens aan de tegenovergestelde kant van de pijp naar buiten geopend. Door het ronddraaien van de halfgesloten bal werd deze platgedrukt en nam hij in omvang toe, maar slechts tot een beperkte diameter. De aldus ontstane ruiten werden vervolgens met lood strips aan elkaar verbonden en tot ramen samengevoegd. Glas-in-lood bleef echter een grote luxe tot in de late Middeleeuwen, waarbij koninklijke paleizen en kerken de meest waarschijnlijke gebouwen waren met glas-in-loodramen. Glas-in-loodramen bereikten hun hoogtepunt naarmate de Middeleeuwen ten einde liepen, toen steeds meer openbare gebouwen, herbergen en huizen van welgestelden werden voorzien van helder of gekleurd glas met historische taferelen en wapenschilden.
In het Europa van de duistere eeuwen waren alle aspecten van het leven achteruitgegaan, en de glasblazerij was bijna onbestaande. Tegen de 12e eeuw won de Katholieke Kerk aan macht, en de donkere eeuwen behoorden tot het verleden. Tijdens de Middeleeuwen werd in Europa vooral gekleurd glas gemaakt voor de glas-in-loodramen in de gotische architectuur van die tijd. De meeste ramen vertelden religieuze verhalen, of beeldden iets uit uit de katholieke bijbel. Het Islamitische Rijk was nog steeds aan het afnemen, en Venetië werd snel het centrum van alle handel tussen het oosten en het westen. Via vreedzame handel met het Midden-Oosten kwam glas uiteindelijk in Venetië terecht. In het begin van de jaren 1200 werd de Venetiaanse glasblazersgilde opgericht. In 1291 werden alle glasmakers in Venetië gedwongen te verhuizen naar het eiland Murano. Dit werd gedaan om een paar verschillende redenen. Het nam de angst weg voor het ontstaan van branden in Venetië als gevolg van de glasblazersoven, en wat belangrijker was, de glasindustrie kon gemakkelijk worden gecontroleerd. Murano lag op slechts een uur varen van Venetië, en er voeren voortdurend gondels heen en weer, maar de glasblazers en hun gezinnen mochten het eiland niet verlaten.
De glasindustrie was zeer geheimzinnig, en hoe minder mensen wisten hoe je glas moest maken, hoe beter. Als een glasblazer het eiland toch verliet, was dat een misdaad waar de doodstraf op stond. Ondanks de strenge wetten slaagden veel glasblazers erin Murano te verlaten. Het waren deze Murano-vluchtelingen die de kunst van het glasblazen naar de kusten van Tirol, Wenen, Vlaanderen, Frankrijk en Engeland brachten. Een deel van het eerste Venetiaanse glas werd gebruikt voor het maken van rozenkransen. Van deze rozenkransen zijn kralen gevonden die dateren uit de 13e eeuw. De Venetianen brachten ook een revolutie teweeg in de manier waarop spiegels werden gemaakt. Voor het eerst werden spiegels van glas gemaakt in plaats van gepolijst metaal. Het glas dat voor deze spiegels werd gebruikt, moest extreem helder zijn. Nadat de glasplaat was gemaakt, werd de achterkant met folie bekleed. Naarmate het Venetiaanse glas verder groeide, kwamen er nieuwe soorten glas. De glasmakers van Venetië vonden een glas uit, cristallo genaamd, dat ongelooflijk helder was. Ze voegden kleur toe aan cristallo en maakten er donkerblauw, amethist, roodbruin, smaragdgroen en melkwit van.
In de 17e eeuw werd een boek gepubliceerd, L'Arte Vetraria (De Kunst van het Glas) door Antonio Neri. Voor de allereerste keer werden de geheimen van glas onthuld. L'Arte Vetraria bevatte alles, van hoe glas te maken, tot hoe de apparatuur te bouwen, tot hoe daadwerkelijk glas te blazen. De diamant werd een handelsartikel, en al snel werd de diamantpuntgravure ontwikkeld. Glas werd ook voor het eerst wetenschappelijk gebruikt in telescopen en microscopen, en brillen werden sterk verbeterd en veel bruikbaarder.
Hoewel Venetië nog steeds een invloedrijke greep op de glasindustrie had, ontwikkelden plaatsen in Spanje, Frankrijk, Duitsland, de Nederlanden, Engeland en Zweden hun eigen legende in wat bekend stond als boskassen. Sommige kassen waren slechts tijdelijke gebouwen, maar sommige werden jaren en jaren gebruikt. De glasblazers in het bos ontwikkelden een glassoort die specifiek was voor de ingrediënten die in het bos voorhanden waren. Het werd gemaakt van de as van het hout dat werd verbrand om de oven te verwarmen. De as werd potas genoemd. Ze werden gezuiverd en vermengd met koperoxide, waardoor het glas een licht glanzende groene kleur kreeg. De glasblazerijen beïnvloedden meer dan alleen de glaskunst. Het hout dat de glasblazers gebruikten om hun ovens te verwarmen, maakte land vrij dat vervolgens voor landbouwdoeleinden werd gebruikt. De glasblazerijen produceerden vooral vensterglas en drinkglazen. Roemers waren uitlopende of afgeronde kommen, en humpen waren de grote vaten die voor bier werden gemaakt. De vaten waren vaak erg groot, soms konden ze wel vier liter vloeistof bevatten, en ze hadden aan de zijkanten uitstekende knoppen waardoor ze gemakkelijker vast te houden waren, vooral wanneer de persoon die dronk in een dronken roes was.
In de Boheemse fabrieken werd het graveren met diamantpunten steeds populairder. Bijna iedereen kon het doen, want de enige vereiste was dat iemand een goede tekenaar moest zijn. De Boheemse glasblazers vonden een glas uit dat bijna perfect helder was en gemakkelijk te snijden. Het werd gemaakt met krijt als hoofdbestanddeel, en al gauw werd het in het hele continent gebruikt. Ook het graveren op wielen werd populair en al snel werd glas uit Noord-Europa begeerlijker dan Venetiaans glas.
Venetiaanse glasblazers introduceerden fijn glas aan de mensen van Engeland. Er was een tekort aan hout, en de glasblazers mochten het niet langer als brandstof gebruiken. Ze begonnen hun ovens te verwarmen met steenkool, wat een hele reeks nieuwe problemen veroorzaakte. De glasblazers moesten een ventilatiesysteem bedenken om de dampen van de kolen om te leiden, zodat ze wegbleven van de glasblazers en het glas.
De Engelse glasblazers vonden in het midden van de 17e eeuw het zogenaamde zwarte glas uit (in werkelijkheid donkergroen). Het werd gebruikt om dikwandige vaten te maken die goed waren voor opslag en gemakkelijk konden worden vervoerd. Omdat ze zo dik en donker waren, blokkeerden ze het licht dat de vervoerde goederen zou kunnen beschadigen. Door deze zwarte flessen werd Engeland al snel de dominerende verdeler van flessen.
In 1676 kwam er een andere doorbraak in de glasindustrie. Een man genaamd George Ravenscroft ontwikkelde een formule om glas te maken met behulp van lood. Ravenscroft was een Engelse glasmaker die vele jaren in Venetië had gewoond. Op het moment dat hij deze nieuwe vorm van glas ontwikkelde, was hij in het geheim aan het werk in Londen. Het nieuwe loodglas bleef veel langer verwerkbaar dan andere glassoorten, en vanwege het gewicht en de helderheid begon men vazen zonder versiering te maken. Er werd meer aandacht besteed aan de vorm van het glas zelf, niet aan wat het versierde.
In 1607 brachten de kolonisten van de kolonie Jamestown het glasblazen met zich mee naar Amerika. Glas werd vooral gebruikt voor flessen en ramen, en het was moeilijk om in Amerika gemaakt glas te distribueren. Het meeste werd geïmporteerd uit Duitsland. Caspar Wistar was de eerste die met succes glas distribueerde in Amerika, en na hem kwamen Henry Stiegal en vervolgens John Frederick Amelung. De eerste twee mannen faalden uiteindelijk omdat Stiegal meer geld in zijn glas stak dan hij zich kon veroorloven, en Wistar faalde door de ontwrichting van de revolutie. Amelung slaagde erin langer in zaken te blijven en opende een grote glasfabriek in Maryland in het jaar 1784. Dit was ook het jaar waarin Benjamin Franklin de bifocale bril uitvond. Uiteindelijk ging ook Amelung's fabriek failliet. Hoewel het moeilijk was, bleef de Amerikaanse glasproductie elk decennium van de 19e eeuw groeien. In de jaren 1820 werd de mechanische pers in de glasindustrie geïntroduceerd, waardoor de productie gemakkelijker en sneller werd.
In 1903 vond een man genaamd Michael Owens een automatische flessenblaasmachine uit die miljoenen lampen per dag kon produceren. Zijn machine voor het blazen van flessen zorgde voor een revolutie in de glasverpakkingsindustrie en heeft ervoor gezorgd dat kinderarbeid in de industrie werd uitgebannen. Hij is de "Owens" in de Fortune 500-bedrijven Owens-Illinois Inc. en Owens Corning, en het voormalige Libbey-Owens-Ford Co. dat nu deel uitmaakt van Pilkington PLC, en ook in Owens Community College. De heer Owens, die in 1923 overleed, is een van de 41 "historisch belangrijke uitvinders" die op 4 april 2007 in de National Inventors Hall of Fame werden opgenomen.
Historie van glas.
In 1688 werd in Frankrijk een nieuw procédé ontwikkeld voor de productie van vlakglas, vooral voor gebruik in spiegels, waarvan de optische kwaliteiten tot dan toe veel te wensen overlieten. Het gesmolten glas werd op een speciale tafel gegoten en platgewalst. Na afkoeling werd het vlakglas op grote ronde tafels met behulp van draaiende gietijzeren schijven en steeds fijner slijpzand geslepen en vervolgens met vilten schijven gepolijst. Het resultaat van dit "plaatgietproces" was vlak glas met goede optische transmissie-eigenschappen. Wanneer het aan één zijde werd bekleed met een reflecterend metaal met een laag smeltpunt, konden spiegels van hoge kwaliteit worden vervaardigd.
Frankrijk ondernam ook stappen om zijn eigen glasindustrie te promoten en glasdeskundigen uit Venetië aan te trekken; geen gemakkelijke stap voor Venetianen die hun bekwaamheden en know-how wilden exporteren, gezien de ontmoediging van dergelijk gedrag in het verleden (op een gegeven moment werden Venetiaanse glasambachtslieden met de dood bedreigd als zij glasgeheimen onthulden of hun vaardigheden naar het buitenland brachten). Het Franse hof van zijn kant legde zware heffingen op de invoer van glas op en bood de Venetiaanse glasblazers een aantal stimulansen: Franse nationaliteit na acht jaar en volledige vrijstelling van belastingen, om er maar twee te noemen.
In het Europa van de 19e eeuw, tussen 1815 en 1848, was de Biedermeier-stijl een rage en zeker de meest modieuze. De term "Biedermeier" was niet alleen van toepassing op glas, maar ook op het leven in het algemeen. Het betekent eenvoudig en onopvallend, en werd eerst in denigrerende zin gebruikt. Het glas uit de Biedermeier periode was zeker niet eenvoudig, en ik veronderstel dat het voor sommige mensen beledigend zou kunnen zijn. Het glas was uitbundig geslepen, gegraveerd en geëmailleerd, en vaak waren er vergezichten op Wenen en idyllische taferelen op afgebeeld. Alles wat in die jaren werd gemaakt, werd beïnvloed door de romantische en comfortabele levensstijl van die tijd.
In 1845 werd de accijns op glas opgeheven, en in 1851 werd de Grote Tentoonstelling van de Industrie van alle Volkeren of de eerste Wereldtentoonstelling gehouden. Deze vond plaats in wat bekend stond als het kristalpaleis, een gigantisch gebouw dat bijna twintig hectare grond besloeg. Het werd gemaakt van driehonderdduizend ruiten, allemaal met de hand gemaakt in één glazen huis. Rond deze tijd werden de stijlen steeds eclectischer, en was er een opleving van de oudere gotische en renaissance stijlen. Glas werd bij de mensen thuis gebruikt als drinkglazen, botervlootjes, theekistjes, honingpotten, bloemen vazen en kaas- en suikerschalen.
Het duurde echter tot de laatste fasen van de Industriële Revolutie voordat de mechanische technologie voor massaproductie en diepgaand wetenschappelijk onderzoek naar het verband tussen de samenstelling van glas en zijn fysische kwaliteiten hun intrede deden in de industrie.
Een sleutelfiguur en een van de grondleggers van het moderne glasonderzoek was de Duitse wetenschapper Otto Schott (1851-1935), die met wetenschappelijke methoden de effecten van talrijke chemische elementen op de optische en thermische eigenschappen van glas bestudeerde. Op het gebied van optisch glas boekte Schott samen met Ernst Abbe (1840-1905), professor aan de universiteit van Jena en mede-eigenaar van de firma Carl Zeiss, belangrijke technologische vooruitgang.
Een andere belangrijke bijdrage aan de evolutie naar massaproductie werd geleverd door Friedrich Siemens, die de tankoven uitvond. Deze verving snel de oude pot oven en maakte de continue productie van veel grotere hoeveelheden gesmolten glas mogelijk.
De volgende grote verandering in de manier waarop naar glas werd gekeken, vond pas plaats in de 20e eeuw. Toen werden de ontwerper en kunstenaar een belangrijk onderdeel van de glashuizen. Twee van de eerste ontwerpers/kunstenaars die daadwerkelijk in glas werkten, waren Emile Galle en Eugene Rouseau. Zij werden bekend door het glas dat zij tentoonstelden op de Parijse tentoonstelling in 1878. Rouseau's werk was sterk beïnvloed door Japanse kunst, en Galle stond aan het begin van de Art Nouveau-stijl die in glas werd toegepast. Het was een zeer sierlijke stijl, die zich uitstekend leende voor de vloeiendheid van glas. Louis Comfort Tiffany, van Tiffany's, de juwelierszaak in New York, zag Galle's werk en werd er verliefd op. Hij begon ook glas te ontwerpen, maar blies de stukken niet zelf. Maurice Marinot was de eerste kunstenaar die al zijn glas zelf blies. Zijn vazen waren massief en gebruikten subtiele kleuren.
Ongeveer honderd jaar na Rouseau en Galle, na 1960, begonnen glaskunstenaars in hun eigen studio's te werken, buiten de fabrieksomgeving. Alle artistieke experimenten die in deze ateliers werden uitgevoerd, staan bekend als de atelierglasbeweging. De studioglasbeweging wordt niet gedefinieerd door een filosofie of stijl, maar door het glas zelf en de manier waarop het werkt. De studiokunstenaars maakten altijd gebruik van zowel warme als koude glastechnieken, waaronder ovenfusing en glas-in-lood. Toen de draagbare glasoven werd geïntroduceerd, ontstonden er voor de studiokunstenaars veel meer mogelijkheden om met glas te werken.
De beweging van het studioglas is internationaal en nog steeds in ontwikkeling. Zij verschilt van andere glasbewegingen omdat er een grote nadruk ligt op de kunstenaar en de ontwerper. Soms zijn ze een en dezelfde, soms is er een heel team van mensen nodig om een stuk te maken, zoals bij het werk van Dale Chihuly. Hij is een ontwerper, maar geen glasblazer. Er is ook een sterk gevoel van delen en gemeenschap. Terwijl de glaswereld vroeger zeer geheimzinnig was, wisselen glasblazers nu ideeën en technische informatie uit via de studio-glasbeweging. Het begon als een Amerikaanse beweging, en verspreidde zich snel naar Europa, Australië en Azië.
Hoewel deze korte geschiedenis bijna 40 jaar geleden ten einde is gekomen, gaat de technologische evolutie natuurlijk door. Nog niet klaar om "gedegradeerd" te worden tot een geschiedenis van glas zijn gebieden als computergestuurde controlesystemen, coatingtechnieken, zonreguleringstechnologie en "slimme materie", de integratie van micro-elektronische en mechanische know-how om glas te creëren dat in staat is te "reageren" op externe krachten.
